Ở Cao Bằng, văn hóa tín ngưỡng của người Dao gắn bó mật thiết với những bức tranh thờ linh thiêng, phản ánh thế giới quan và nhân sinh quan độc đáo của cộng đồng dân tộc này. Người Dao được chia thành hai ngành chính, Dao Đỏ và Dao Tiền, đều coi tranh thờ là một phần quan trọng không thể thiếu trong đời sống tâm linh.

Tranh thờ của người Dao được phân thành hai loại chính: tranh thờ cúng hằng ngày và tranh sử dụng trong nghi lễ. Tranh thờ cúng hằng ngày được gọi là Tầu Kháng, chỉ được treo trên bàn thờ tổ tiên của những gia đình có vai trò trưởng họ. Bức tranh này gồm 72 hình, mô tả các vị thần và tổ tiên, trong đó có 5 vị thần cao nhất là Nhụn Hùng (Ngọc Hoàng), Sếnh Chiu (Thánh Chủ), Duần Xỉ (Nguyên Thủy Thiên Tôn), Lềnh Pu (Linh Bảo Thiên Tôn) và Tồ Ta (Đạo Đức Thiên Tôn). Người Dao có quy định nghiêm ngặt về thờ cúng, những gia đình không phải trưởng họ không được treo tranh thờ. Bàn thờ của họ chỉ là một tấm ván kê cao ở góc phải của gian giữa, không treo tranh. Bàn thờ trưởng họ được làm bằng gỗ, trông như một ngôi nhà nhỏ, có mái và 4 cột kéo dài đến nền nhà.

Bên cạnh tranh thờ cúng hằng ngày, tranh thờ còn đóng vai trò quan trọng trong nghi lễ của người Dao. Nếu thiếu tranh thờ, nghi lễ cấp sắc, cúng giải hạn, đám tang không thể thực hiện. Trong nghi lễ cấp sắc, tranh thờ được treo để chứng tỏ sự hiện diện của các vị thần đến chứng kiến và công nhận nghi lễ. Lễ cấp sắc của người Dao có các bậc như 3 đèn, 7 đèn, 9 đèn, 12 đèn. Bậc 3 đèn là lễ công nhận trưởng thành cho đàn ông người Dao. Từ bậc 7 đèn trở lên là lễ cấp sắc cho người thụ lễ được công nhận là thầy.

Trong lễ cấp sắc, người Dao sử dụng các bộ tranh Hành Phây, Tồm Toòng, tranh Xiền nghè, Xiền tào. Các bức tranh này được treo theo thứ tự và có ý nghĩa riêng. Tranh thờ được coi là báu vật trong mỗi gia đình người Dao, được cất giữ cẩn thận và chỉ được sử dụng trong những dịp lễ. Với người Dao, bộ tranh thờ như một ‘lá bùa hộ mệnh’ cho gia đình, dòng họ và giúp họ có thể kết nối với thế giới siêu nhiên.

Ứng xử của những người thầy cúng và người sở hữu tranh thờ luôn tuân thủ các nguyên tắc phong tục; họ tỉ mỉ, cẩn trọng, thực hiện các kiêng kị theo truyền thống. Tất cả những điều này cho thấy có sự tôn kính đặc biệt của người Dao đối với tranh thờ và điều đó cũng thể hiện tính thiêng của tranh thờ trong sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của người Dao.

Trong mùa Vu Lan, khi các bài hát về mẹ cha và đạo hiếu thường dễ dàng gây nên những cảm xúc bi lụy và khoa trương, thì ca khúc “Nuôi con bằng trái tim vị Phật” lại nổi bật lên như một đóa sen thanh tịnh và dịu dàng. Bài hát này không bắt đầu bằng tiếng khóc hay sự mất mát, mà đưa người nghe vào một hành trình tĩnh lặng của sự nuôi dưỡng. Tại đây, tình thương không chỉ là sự quan tâm thông thường mà đã trở thành đạo hạnh.

Người mẹ và người cha không chỉ nuôi con bằng cơm áo mà còn bằng cả trái tim đã đạt được sự giác ngộ. Những câu hát như “Mỗi bước con đi là hoa nở trong lòng” và “Nuôi con đâu chỉ cơm áo – mà bằng nhiệm màu tình thương đạt đạo” đã mở ra một không gian khác hẳn, nơi tình thương không bị ràng buộc hay sở hữu, mà là một thứ tình yêu vượt lên trên bản năng, trở thành ánh sáng hướng đạo.

Lời ca và giai điệu của bài hát đưa người nghe vào một không gian thiền định. Lời ca giản dị nhưng đậm chất thơ và tính khải thị, kết hợp với giai điệu nhẹ, chậm, đều và trong, tạo nên một bản nhạc mang tinh thần tụng – ru – thiền. Bản phối của bài hát tiết chế nhạc cụ, tập trung làm nổi bật giọng hát và từng chữ, từng nốt, giống như một lời kinh được tụng bằng cảm xúc.

Giọng ca nữ thể hiện bài hát này không rơi vào kiểu bi cảm, mà trầm, sáng và kiểm soát tốt độ ngân, giúp bài hát lắng sâu vào lòng người nghe. Người nghe không bị cuốn theo kịch tính mà được dẫn vào một cõi thiền nội tâm, nơi từng hình ảnh đời sống thường ngày cũng trở nên linh thiêng.

Bài hát không kể chuyện, không dùng cú pháp gợi lệ rơi, mà chuyển hóa toàn bộ chất liệu đời thường thành đạo lý sống. Câu chốt “Một ánh mắt, một vòng tay ấm – cũng là Pháp – cũng là chốn quay về” mang đến một thiền vị sâu sắc, gợi ra cái “pháp thân” nằm ngay trong từng hành động yêu thương nhỏ nhất của cha mẹ.

Vu Lan không còn là lễ tưởng niệm hay báo đáp, mà trở thành một sự quay về – nhận ra – an trú trong tình thương thầm lặng mà sâu vô cùng. “Nuôi con bằng trái tim vị Phật” không chỉ là một ca khúc dành cho mùa Vu Lan mà còn có thể vang lên trong nhiều dịp khác như các khóa tu mùa hè, lớp học đạo đức trong nhà trường, ngày Gia đình Việt Nam, hay các chương trình nhạc thiền, nhạc trị liệu.

Đây là một hướng đi mới cho nhạc Phật giáo ứng dụng: không chỉ tập trung vào lễ nghi mà còn chạm vào đời sống thường ngày. Không chỉ lên gân đạo lý mà khơi ra đạo từ trong hơi thở hằng ngày.

Trong thời đại âm thanh xô bồ hiện nay, “Nuôi con bằng trái tim vị Phật” không chỉ là một món quà tinh thần cho mùa Vu Lan mà còn là lời nhắc nhở dịu dàng rằng sự tỉnh thức không nằm đâu xa, mà trong từng cách ta nuôi con, thương cha mẹ, sống với nhau.

Có lẽ, một ánh mắt lặng yên, một vòng tay thầm lặng… đúng như lời hát ấy, đã là Pháp – là chốn quay về.