Tính phổ quát và tính đặc thù luôn tồn tại song song trong văn chương, tạo nên một mối quan hệ biện chứng hết sức chặt chẽ. Việc khám phá và tìm kiếm những giá trị phổ quát trong văn học không chỉ giúp người đọc nhận thấy sự tương đồng và mối kết nối giữa các cá nhân và cộng đồng mà còn là nhu cầu thiết yếu để làm giàu thêm chiều sâu và giá trị của văn chương.
Nếu chỉ tập trung vào tính phổ quát mà bỏ qua tính đặc thù, văn chương dễ trở nên chung chung và thiếu sức sống. Những giá trị chung chung đó không thể chạm đến trái tim của người đọc vì chúng thiếu đi sự cụ thể và gần gũi. Ngược lại, nếu văn chương chỉ chăm chú vào tính đặc thù, nó sẽ trở nên khép kín và tự trị, khó có thể kết nối với cộng đồng nhân loại. Sự cân bằng giữa tính phổ quát và tính đặc thù là yếu tố then chốt để văn chương có thể đạt được giá trị chân thực và sâu sắc.
Cái phổ quát cần phải được nhìn nhận và thể hiện thông qua cái riêng, cái đặc thù của mỗi cá nhân, cộng đồng. Chỉ khi có sự kết hợp hài hòa giữa hai yếu tố này, văn chương mới có thể tạo ra những tác phẩm có giá trị lâu bền và ảnh hưởng sâu rộng. Mối quan hệ biện chứng này đã được thể hiện một cách xuất sắc trong các tác phẩm của các nhà văn như Nguyễn Trung Thành, Nguyễn Bình Phương, và Trương Đăng Dung.
Nguyễn Trung Thành, với tác phẩm “Rừng xà nu”, đã bắt đầu từ một câu chuyện riêng, một trải nghiệm cụ thể của dân tộc để khám phá và thể hiện những giá trị phổ quát của nhân loại. Cụ Mết, với lời nói lên chân lý của việc cần phải tiến hành bạo lực cách mạng: “Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo”, đã thể hiện một sự lựa chọn dựa trên điều kiện cụ thể của dân tộc, nhằm bảo vệ hòa bình và tự do. Qua đó, tác giả đã thể hiện một cách sâu sắc về bản chất của con người và về những giá trị phổ quát trong cuộc đấu tranh của nhân loại.
Nguyễn Bình Phương, với các tiểu thuyết của mình, đã xem xét cái ác trong bối cảnh cụ thể của cuộc chiến tranh, của những xung đột văn hóa – xã hội Việt Nam. Bằng cách tiếp cận này, tác giả đã thể hiện một cách đa chiều và sâu sắc về bản chất của con người, giúp người đọc nhận thức rõ hơn về những giá trị phổ quát trong cuộc sống.
Trương Đăng Dung, với thơ của mình, đã thể hiện một cách xuất sắc sự kết hợp giữa tính phổ quát và tính đặc thù. Nỗi bất an của tồn tại người trong nhiều tác phẩm của ông phải được kích hoạt từ chính cuộc đời, thân phận một người Việt Nam, sinh ra ở một vùng trũng về văn minh, trong một thời đại đầy khắc nghiệt của chiến tranh, bệnh tật, đói nghèo… Từ “sự tồn sinh cá nhân” ấy, qua những ưu tư nghiêm khắc, cái phổ quát mới có da thịt và linh hồn để không trở nên mơ hồ, rỗng nghĩa.
Tóm lại, sự kết hợp giữa tính phổ quát và tính đặc thù là yếu tố then chốt để tạo nên những tác phẩm văn chương có giá trị sâu sắc. Khi văn chương biết kết hợp và hài hòa hai yếu tố này, nó sẽ có thể chạm đến trái tim của người đọc và để lại dấu ấn lâu dài trong lòng họ. Đó chính là lý do tại sao các nhà văn như Nguyễn Trung Thành, Nguyễn Bình Phương, và Trương Đăng Dung luôn coi trọng việc tìm kiếm và thể hiện sự kết nối giữa cái riêng và cái chung, giữa tính đặc thù và tính phổ quát trong các tác phẩm của mình.